वर्ल्ड बायपोलार डे ( World Bipolar Day )

               वरील लक्षणे ही मेंदूतील कार्यपद्धतीत झालेल्या बदलांमुळे होतात. मेंदूच्या रचनेत बिघाड नसतो तर मेंदूतील वेगवेगळ्या ठिकाणांमधील संदेशवहनामध्ये आलेल्या अडथळ्यांमुळे ही लक्षणे दिसुन येतात. तसेचमेंदूमधील काही केमिकल्स जसे की डोपामाईन आणि सिरोटोनिन यांच्या वाढलेल्या पातळ्या या आजाराला प्रामुख्याने जबाबदार असतात. फक्त एवढेच नाही तर अनुवांशिकता देखील याप्रकारच्या आजारांमध्ये महत्वाची ठरते. रक्ताच्या नात्यामध्ये जर असा आजार कोणाला असेल तर त्या कुटुंबातील बाकीच्यांना असा आजार होण्याची शक्यता नक्कीच जास्त असते. पण घरामध्ये आहे म्हणजे सगळ्यांनाच असाच आजार होणार असेही नसते.

             आनंदी राहणे ही खुप महत्वाची गोष्ट आहे पण जर याचादेखील अतिरेक झाला त्यामुळे रोजच्या आयुष्यात अडचणी व्हायला लागल्या, नातेसंबंधावरती, आर्थिक परिस्थितीवर आणि सगळ्यात महत्वाचे स्वतःच्या आरोग्यावर परिणाम व्हायला लागला आणि हा त्रास ७ दिवसांपेक्षा जास्त चालला, तर नक्कीच मनोविकार तज्ञांची भेट घ्यावी.लोक काय म्हणतील यापेक्षा आपल्या आयुष्याची जबाबदारी जाणा आणि मदत घेण्यात कुठलाही कमीपणा मानू नका. अलकाने आणि तिच्या घरच्यांनी मदत घेतली आणि घडलेलं सगळे आजारामुळे झालंय हे पटल्यावर आणि पोलिसांनी बाकी शहनिशा केल्यावर तिचा संसार सुद्धा सुरळीत झाला, एकंदरीत सगळे आयुष्यच बदलले.

               या लक्षणांच्या एकदम विरोधी लक्षणे जसे की नाराज वाटणे, रडू येणे, आधी छान वाटणाऱ्या गोष्टींमध्ये देखील आनंद न मिळणे, खुप थकवा जाणवणे, आत्मविश्वास खचून जाणे, एकटेपणा जाणवणे, भुक आणि झोप जास्त किंवा कमी होणे, वजन कमी होणे, आत्महत्येचे विचार येणे किंवा प्रयत्न करणे. हे सर्व १४ दिवसांपेक्षा जास्त झाले तर ही सगळी नैराश्य (Depression) या आजाराची लक्षणे आहेत. यामध्येत्या व्यक्तीला कशामध्येच आनंद मिळत नाही, रोजची कामेसुद्धा एकदम डोंगराएवढी होवून जातात. याचवेळीजवळच्या व्यक्तींनी घेतलेली काळजी सुद्धा यांना ओझे वाटायला लागते आणि या सगळ्यांचा दोष ते स्वतः वर घेतात आणि अजुन खचुन जातात. यातुनच त्यांची लक्ष देण्याची क्षमता आणि एकाग्रता कमी होते, ते गोष्टी विसरायला लागतात. आणि हे सगळे त्यांनी घेतलेले टेन्शन आहे म्हणून मग सगळेच त्यांना छान छान सल्ले दयायला चालु करतात. या सल्ल्यांमुळे कोणाला लाभ झालेला मी तरी पहिला नाही.स्ट्रेस (तान) येणे वेगळे,आणि डिप्रेशन चा आजार होणे वेगळे. आजाराला औषधोपचारच लागतो फक्त बोलणे काहीच कामाचे नाही.

               बऱ्याचरुग्णांमध्ये ही लक्षणे नैराश्य (Depression) आणि उन्माद (हर्षवायु/ Mania),जी एकदम दोन टोकाची लक्षणे आहेत एकामागे एक येतात. आणि असे झाले की याला द्विधृवीय(Bipolar/ बायपोलार )आजार असे म्हंटले जाते. दोन्हीही नैराश्य आणि उन्माद या आजारांपेक्षा द्विधृविय आजार हा रुग्णाच्या आयुष्यावर जास्त परिणाम करतो. कारण रुग्ण जेव्हा उन्माद मध्ये असतो तो खुप सगळ्या अनावश्यक गोष्टी करून बसतो ज्याच्यामुळे त्याला खुप अडचणी येतात आणि त्यामुळे तो नैराश्यामध्ये जाऊन अधिकच त्या अडचणी सोडवायला असमर्थ बनतो. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे त्रास देणारा रुग्ण जेव्हा शांत होतो हा घरच्यांसाठी खुप मोठा दिलासा असतो आणि यामुळेच ते नैराश्याची लक्षणे ओळखु शकत नाहीत आणि रुग्ण आत्महत्या करून दगावू शकतो.

               कधीकधी रुग्ण हा हायपोमॅनिया मध्ये असतो. म्हणजे लक्षणे सगळी उन्मादाची असतात, पण त्यांचा रुग्णाच्या दैनंदिन जिवनावर काहीही परिणाम झालेला नसतो. असे रुग्ण त्यांच्या घरामध्ये आणि मित्रांमध्ये अगदी धमाल उडवून देतात, हे एवढे आनंदी असतात, की सगळ्यांना सुद्धा हसवतात. पण हे त्यांच्या नेहमीच्या स्वभावाच्या विपरीत असते म्हणून आजार.

               एकाबाजूला मी खुप मोठा, माझ्या खुप ओळखी आहेत, मी काहीही करू शकतो असे बोलणारा आणि दुसऱ्या बाजुला एकलकोंडेपणा, निराशा, हताशपणा, खचलेला आत्मविश्वास, माझे भविष्यात काहीच होवू शकत नाही असा विचार करणारा. रुग्ण या दोन टोकाच्या भावनांमध्ये हिंदोळत राहतो.

डॉक्टरांना या आजाराचे निदान करताना येणाऱ्या अडचणी.

१) कोणत्याही वयोगटात होऊ शकतो.
२) लक्षणे एकदम वेगळी वेगळी असतात.
३) बऱ्याचवेळा रुग्ण नैराश्याची लक्षणे असताना येतो. त्यामुळे नैराश्याचे निदान होते.
४) या आजारामध्ये किंवा या आजारामुळे व्यसनाचे प्रमाण वाढते, बऱ्याचवेळा रुग्ण व्यसनमुक्ती साठी येतो.
५) योग्य डॉक्टरांपर्यंत पोहोचून निदान होईपर्यंत ४ ते १० वर्षे लागतात.

               तर असा हा आजार शंभरामागे दोन ते चार जणांना होतो.जेवढ्या लवकर याचे निदान होवून औषधोपचार चालु होईल तेवढा रुग्ण यातुन लवकर बाहेर पडण्याची शक्यता जास्त. जसे आपण वर पहिले की डॉक्टरांपर्यंत पोहोचेपर्यंत सात ते आठ वर्षे वाया जातात.जेवढाजुनाट आजार तेवढा चिवट तो बनतो. जनजागृतीहाच एक महत्वाचा पर्याय आपल्या सगळ्यांसमोर आहे. चला या मानसिक आरोग्य जानाजागृतीमध्ये आपणही सामील होवुया.

             कुतूहल जागे करणारी गोष्ट अशी आहे की, जर या आजाराचा मनुष्याच्या आयुष्यामध्ये काहीच उपयोग नाही तर हा आजार टिकून कसा राहिला ? म्हणजे उत्क्रांतीमध्ये आपल्यात बरेच बदल झाले, शेपूट गेले, कान हलवता येत नाहीत, अंतर्गत अवयवांमध्ये सुद्धा बदल झाले, थोडक्यात जे नको ते सगळे नष्ट झाले, पण हा आजार टिकूनच आहे. याचे काही संशोधनामध्ये एकदम धक्कादायक स्पष्टीकरण आहे. ज्या लोकांच्या घरात असा आजार असतो त्याच घरातील लोक हे जास्त क्रिएटिव्ह असतात. म्हणजे कलाकार, चित्रकार, संगीतकार, लेखक, खेळाडू किंवा संशोधक अशी एकदम यशस्वी असतात. म्हणजेच ह्या आजाराची आणि क्रिएटिव्हीटी ची जनुके एकाच असू शकतात. त्यामुळेच हा आजार टिकून आहे.

अश्या या आजाराची माहिती तुम्हीही घ्या आणि इतर गरजू लोकांनाही सांगा, मी जसे केले तसे.